Van 14 tot 18 maart vond de interdisciplinaire workshop Securing Data in Mesopotamia: New Technologies for Secured Cuneiform Texts plaats in het Lorentz Centre in Leiden. Bijna veertig deelnemers uit tien landen bogen zich over de vraag welke nieuwe inzichten we kunnen genereren wanneer we het kleitablet niet enkel als tekstdrager maar als veelzijdige ‘data-container’ benaderen.
De spijkerschrifttekst die op het kleitablet geschreven staat vertelt ons natuurlijk heel veel over de Mesopotamische leefwereld. Maar het artefact zelf bevat veel andersoortige informatie die nog niet goed, of zelfs helemaal niet, bestudeerd is. Neem bijvoorbeeld de vingerafdrukken die vaak te vinden zijn op het oppervlak van een kleitablet. Dactyloscopisch onderzoek wijst uit dat de vorm van de afdruk ons iets kan zeggen over de leeftijd en het geslacht van de persoon. De vraag rijst dan of we dit soort onderzoek kunnen toepassen op kleitabletten – en welke nieuwe informatie dat onderzoek ons dan zou kunnen opleveren. Leeftijdanalyse van Mesopotamische schoolkinderen (die massaal hun vingerafdrukken hebben achtergelaten op talloze bewaard gebleven schooltekstjes) ligt voor de hand. Deden er ook meisjes mee aan het schrijfonderwijs? Andere sporen van gebruik die af te lezen zijn van het oppervlak van een kleitablet zijn bv. textielindrukken van kleding of doeken, indrukken van rieten manden die gebruikt werden als archiefdozen, enz. Die kunnen ons iets zeggen over de toenmalige archiefpraktijk.
We willen echter nog een stap verder gaan en niet alleen de buitenkant van het kleitablet maar ook de binnenkant ervan bestuderen. Chemische analyse van de klei kan bv. iets zeggen over de herkomst van de klei. Dankzij nieuwe scantechnologieën kunnen we ook in de klei “kijken”, bestuderen hoe een kleitablet is gemaakt en welke organische materialen in de klei vermengd zitten. Die materialen geven informatie over het toenmalige klimaat en de vegetatie. Omdat de schrijvers vaak vermeldden wanneer zij een tekst opschreven, kunnen we veel kleitabletten precies dateren. Daardoor is het kleitablet een soort tijdscapsule die ons nauwgezette informatie verschaft op meerdere fronten: van de sociale netwerken van de oude Mesopotamiërs, tot de samenstelling van de klei in de alluviale vlakte van Tigris en Eufraat. Door onderzoek te doen naar de fysieke kwaliteiten van de kleitabletten kunnen we kennis verwerven die niet alleen ingezet kan worden voor historisch onderzoek, maar ook voor de conservering van tabletten in museumcollecties nu.
Het is duidelijk dat dit soort onderzoek een interdisciplinaire aanpak vergt. Aan de workshop deden onderzoekers uit verschillende vakgebieden mee, i.h.b. archeologie, assyriologie, aardwetenschappen, nucleaire beeldvorming, artificiële intelligentie, data science, erfgoedstudies, klimaatonderzoek en archeobotanie. Curatoren van het RMO in Leiden, het British Museum in Londen en het Iraq Museum in Bagdad deelden hun expertise. Medewerkers van het Nederlands Forensisch Instituut (NFI) onderzochten de afdrukken op enkele kleitabletten en adviseerden ons over mogelijk vervolgonderzoek.
De workshop leverde veel ideeën voor nieuw onderzoek op. We zullen de komende maanden aan de slag gaan met meerdere onderzoeksaanvragen om deze ideeën te realiseren.
We ontvingen voor de workshop subsidies van het Lorentz Centre, het NINO, de faculteit Civiele Techniek en Geowetenschappen van de TU Delft, het Leiden Institute for Area Studies (via het ERC project Persia and Babylonia P622841), en het Leiden-Delft-Erasmus Centre for Global Heritage and Development. Naast financiële steun stelde het NINO ook kleitabletten uit de Böhl-collectie ter beschikking, o.a. voor inspectie door de forensisch onderzoekers van het NFI. Namens mijn mede-organisatoren Dominique Ngan-Tillard (TU Delft), Hubert Mara (Halle-Wittenberg), Dirk Roorda (KNAW) en Rients de Boer (LDE DGHD) wil ik het NINO van harte bedanken voor haar bijdrage en ondersteuning van deze succesvolle workshop!
Caroline Waerzeggers